Prace konserwatorskie i adaptacyjne w kościołach w Wojkowej, Szyku, Izbach, Łukowicy, Gruszowie, klasztorze w Szczyrzycu oraz w budynku dawnej plebanii w Krościenku potrwają od listopada do końca marca: trzeba zdążyć przed rozpoczęciem sezonu letniego i powrotem nietoperzy. Uogólniając, remont obejmuje zwykle czyszczenie strychu z nagromadzonych tam odchodów, wymianę dachu (pokrycie gontem lub blachą miedzianą), a czasem także montaż platform na guano, które w przyszłości ułatwią jego usuwanie. Ponadto poddasza dodatkowo adaptuje się na potrzeby ich użytkowania przez nietoperze: udrażnia się wloty oraz buduje drewniano-kamienne kryjówki, które dodatkowo zachęcają podkowce do wykorzystywania danego stanowiska.

– Większość prac odbywa się w starych kościółkach (często dawnych cerkwiach), które znajdują się pod opieką konserwatora zabytków, dlatego każdy remont musi być prowadzony z poszanowaniem przepisów dotyczących ochrony zabytków i jest rozwiązaniem kompromisowym – opowiada Mariola Klimska, koordynatorka projektu z Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Krakowie – Nad jego przebiegiem czuwa też chiropterolog, który dba m.in. o sprawdzenie, czy stosowane środki do impregnacji i konserwacji drewna są bezpieczne dla ssaków. To trudny projekt, ponieważ wymaga zaangażowania, a czasem też dobrej woli wielu stron: ochrona przyrody styka się z ochroną dóbr kultury. Mamy szczęście, bo trafiamy na wspaniałych ludzi, którzy nas wspierają: zarówno w parafiach, klasztorze czy sołectwach, jak i w wojewódzkim urzędzie ochrony zabytków, szczególnie w delegaturze w Nowym Sączu.

Tego typu projekty ochrony stanowisk nietoperzy łączą w sobie aspekty przyrodnicze ze społecznymi i kulturowymi, przynosząc korzyści wszystkim stronom przedsięwzięcia. Istotne jest zwłaszcza budowanie akceptacji dla obecności nietoperzy w budynkach użytkowanych przez ludzi, minimalizując uciążliwości wspólnego sąsiedztwa. Parafia zyskuje nowy dach kościoła, nietoperze – lepsze warunki bytowania, a zabytkowy obiekt przechodzi potrzebną konserwację dachu. Działania ochronne uzupełniają działania edukacyjne, np. lekcje o nietoperzach w szkołach. Pracowników RDOŚ-u cieszy zainteresowanie lokalnych społeczności biologią i zwyczajami nietoperzy, tym bardziej że stanowiska w miejscowościach, w których prowadzone są działania, często należą do wyjątkowych w skali kraju. Przykładowo w zaadaptowanym już klasztorze w Szczyrzycu ulokowane jest jedno z największych w Polsce letnich stanowisk nietoperzy: latem nocuje tam kilkaset osobników reprezentujących 7 gatunków!

– Do ochrony letnich miejsc przebywania nietoperzy trzeba podchodzić całościowo – tłumaczy Mariola Klimska – adaptacja obiektu nie kończy się na jego wnętrzu. Nie mniej ważne jest właściwe kształtowanie otoczenia – dotyczy to przede wszystkim iluminacji oraz zadrzewień wokół stanowisk. Niewłaściwe oświetlenie obiektu, tzw. zanieczyszczenie światłem to poważne zagrożenie dla znajdującej się w nim kolonii. Światło nie powinno padać wprost na wloty, ponieważ zaburza to naturalny cykl dobowy i zniechęca nietoperze do wylatywania na żer, a dodatkowo nietoperze stają się łatwym celem dla nocnych drapieżników np. sów. Natomiast nadmierna wycinka zieleni na trasach przelotów nietoperzy powoduje, że tracą one miejsca schronienia podczas nocnego żerowania. Zadrzewienia te są ponadto miejscem rozrodu pożywiania nietoperzy – bezkręgowców. Z tego względu przy kilku stanowiskach zaplanowano również pielęgnację zieleni. Będą to głównie nasadzenia nowych drzew i krzewów, ale także cięcia sanitarne, które ocalą wiekowe drzewa z uszkodzonymi konarami przed wycięciem. Utrzymanie zakrzewień i zadrzewień odgrywa niebagatelną rolę w ochronie nietoperzy: tworzą one niezbędne dla nich miejsca odpoczynku podczas żerowania oraz służą do orientowania się w przestrzeni.

W 2018 oraz 2019 r. remonty i prace adaptacyjne zrealizowano w kościołach we Florynce oraz w Szczawnicy. Natomiast latem ubiegłego roku zabezpieczono zimowe stanowisko nietoperzy, znajdujące się w jaskini w rezerwacie przyrody „Diable Skały”. Przy wejściu do jaskini Diabla Dziura zainstalowano kratę, którą zamyka się w okresie od listopada do końca kwietnia. Krata ma chronić przed „dziką” eksploracją podziemi i niepokojeniem nietoperzy w okresie hibernacji. Jaskinia pozostaje jednak dostępna dla grotołazów w okresie letnim, a także np. dla GOPR i Straży Pożarnej, które wykorzystują ją jako miejsce ćwiczeń.

Wszystkie działania są elementami projektu „Ochrony zagrożonych gatunków i siedlisk chronionych w ramach sieci Natura 2000 w Małopolsce”, którego beneficjentem jest Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Krakowie. Projekt uzyskał dofinansowanie ze środków Funduszu Spójności Unii Europejskiej w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko 2014-2020.

Za udostępnienie mapy i zdjęć ilustrujących ten artykuł dziękujemy Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Krakowie.